Motorloc 87
De eerste motorlocomotieven komen al in het begin van de vorige eeuw op de markt. Ze zijn dan nog standaard uitgerust met een bezinemotor, die vaak ook loopt op benzol, spiritus of petroleum. Als rond 1930 de dieselmotor in productie wordt genomen, is de rol van de bezinemotor snel uitgespeeld. Motorlocomotieven worden vanaf dat moment standaard uitgerust met de veel zuinigere dieselmotor. De oude benzinelocs worden vervangen, maar soms ook voorzien van een nieuwe dieselmotor. Dat laatste is bijvoorbeeld gebeurd bij onze motorloc 9.
In Nederland is onze locomotief, een Orenstein & Koppel van het type M, de enige overgebleven bezinemotorloc die nog over haar originele motor beschikt. Dat is dan ook de reden dat ze de A-status heeft gekregen in het Register voor Mobiel Erfgoed. Ze is in 1932 gebouwd bij de door O&K overgenomen Montania-fabriek in Nordhausen (D) en geïmporteerd door O&K in Amsterdam. De loc wordt met een spoorwijdte van 900 mm nieuw geleverd aan de gemeentelijke gasfabriek in Enschede waar ze bluswagens met cokes over het terrein rijdt. In 1932 zijn nieuw geleverde locs met een benzinemotor een uitzondering. Zo heeft onze motorloc 45, een O&K dieselloc van het type RL1a, een lager fabrieksnummer dan deze locomotief. Waarom men in Enschede toch nog kiest voor een motorloc met een benzinemotor is verklaarbaar. Een gasfabriek produceert benzol als bijproduct, waardoor men permanent beschikt over voldoende en goedkope brandstof.
Op een onbekend moment wordt de loc verkocht aan aannemer Mees Joosten uit Enschede en omgespoord naar 700 mm. Joosten gebruikt de loc voor tal van klussen in en rond Enschede, maar na de Tweede Wereldoorlog wordt ze nauwelijks nog ingezet en staat tientallen jaren, met de sleutel nog in het contactslot, opgeslagen in een loods op het bedrijfsterrein in Enschede. Na wat omzwervingen komt de loc in 2006 terecht bij Jan Keppels die haar volledig restaureert. Toen Jan ons liet weten de loc te willen verkopen, hoefden we daar niet lang over na te denken. Op zaterdag 30 september 2023 is ze getransporteerd naar Valkenburg
Een spoorwijdte van 900 mm is redelijk uniek voor een loc van dit type, want in de reclamebrochures van O&K valt te lezen dat de loc kan worden geleverd met een spoorwijdte die varieert van 500 tot 762 mm. O&K lost dat in dit geval eenvoudig op door het frame zo breed te maken dat de wielstellen van 900 mm eronder passen. Ook nadat de spoorwijdte is teruggebracht naar 700 mm, houdt de loc haar brede frame.
Benno Orenstein en Arthur Koppel richten op 1 april 1876 in Berlijn Orenstein & Koppel op. Men begint als machinefabriek, maar specialiseert zich al snel tot fabrikant van locomotieven en wagons. Daarnaast onderhoudt Arthur Koppel een eigen handelsfirma, die ook in smalspoor van andere bouwers handelt.
In 1912 neemt Orenstein & Koppel de firma Gerlach & König in Nordhausen over. Gerlach & König is gespecialiseerd in het bouwen van locomotieven met verbrandingsmotoren (petroleum, benzine en diesel). Met deze overname beschikt O&K in één klap over de technologie van verbrandingsmotoren. Voordien richtte men zich alleen op stoomtractie. Gerlach & König verkoopt haar locomotieven onder de merknaam Montania. Vanwege de goede reputatie blijft O&K de locs ook aanduiden met het voorvoegsel Montania. In de aannemerij werden alle motorlocomotieven Montania’s genoemd. Zo wordt de merknaam een soortnaam.
Technische gegevens
Fabrikant: Orenstein & Koppel, werk Montania, Nordhausen (D)
Fabrieksnummer: 4692
Bouwjaar: 1932
Type: M
Motor: eencilinder, viertakt, watergekoelde benzinemotor
Vermogen: 7,5 pk
Spoorwijdte: 700 mm
Lengte over de buffers: 2390 mm
Grootste breedte: 1220 mm
Maximale hoogte: 1620 mm
Gewicht dienstvaardig: 2300 kg
Maximum snelheid: 8 km/h
Huidige staat: rijvaardig
Nationaal Register voor Mobiel Erfgoed: A-status