Stoomloc 4 | K.A. Neve
Deze 50 pk sterke stoomlocomotief, gebouwd door Orenstein & Koppel, is in 1937 geleverd aan Spoorijzer Delft. Ze maakt deel uit van een serie van drie stuks (O&K 12972-12974) die afweken van de standaarduitvoering van een locomotief van 50 pk. Zo hadden ze een frame dat geschikt was voor een spoorwijdte van 600 mm. Ook hebben de locomotieven verlengde bunkers waarin, naast ruimte voor kolen, ook een watercompartiment zit. Vooral door de langere bunkers vallen de locs op, een achteraf gelukkige omstandigheid die identificatie op oude foto’s mogelijk maakt.
De eerste twee locs (12972, 12973) gingen naar palmolieplantages in de regio Deli op Noord-Sumatra. De derde locomotief, nu onze loc 4, werd als loc 101 opgenomen in het verhuurpark van Spoorijzer. In die rol is ze tijdens de Tweede Wereldoorlog vanaf 1942 ingezet bij de bunkerbouw voor de Duitsers op Schiermonnikoog. Twee jaar na de oorlog, in 1947, werd ze verkocht aan Steenfabriek De Roodvoet in Rijswijk (Gld.) waar ze als loc 7 reed. Ze bleef tot eind jaren ’60 in dienst. In 1968 trok Stoomwezen de Akte van Vergunning in.
De Roodvoet verkoopt de loc in 1971 aan Ballast Nedam, die betrokken was bij de Amsterdamse Floriade van 1972. Daar stond ze opgesteld met een reeks kipwagens, als herinnering aan het spoorverleden van de Amsterdamse Ballast Maatschappij. Ballast Nedam had plannen om de loc zelf op te knappen en haar voor het Amstelveense hoofdkantoor te plaatsen, maar die strandden alle. Drie jaar later werd de loc aan ons overgedragen.
Na een grondige restauratie kwam de loc in 1982 in dienst. Als hommage aan Kees Neve, een van de eersten die zich inzette voor het behoud van smalspoormaterieel, draagt ze sindsdien zijn naam. In de periode 2004 tot 2009 is de locomotief voorzien van een nieuwe ketel en is het drijfwerk volledig gereviseerd. Uiterlijk is ze teruggebracht zoals ze dienst deed bij Steenfabriek De Roodvoet.
Spoorijzer Delft behoorde samen met Oving Spoor (later ODS) en IVB uit Zwolle tot de grotere verhuurbedrijven van smalspoormaterieel. Het verhuurpark bestond uit een enorme voorraad kipwagens van eigen fabrikaat in diverse uitvoeringen. Stoomlocs betrok men hoofdzakelijk van Orenstein & Koppel. In de jaren ’30, het hoogtepunt van het verhuurbedrijf, zijn dat er enkele tientallen. Diesellocs worden in de vooroorlogse jaren voornamelijk betrokken van Deutz en dan vooral de types OME117F en OMZ117F. Ook dat zijn er enkele tientallen. De dertiger jaren zijn de jaren van de grote werkverschaffingsprojecten, waarin duizenden werklozen gewapend met alleen een schep talloze kipwagens volscheppen. De Heidemaatschappij, die namens de overheid deze projecten uitvoert, is een grote klant van Spoorijzer. Na de oorlog nemen diesellocs van het Engelse Ruston en het eigen product, de Spoorijzer Railtractor in het verhuurpark langzaam maar zeker de plek in van de stoomlocs en de diesels van Deutz. In de jaren ’50 zijn er nog veel ruilverkavelingen en grondverbeteringsprojecten, maar zo goed als voor de oorlog gaat het niet meer. Aannemers stappen voor het zandvervoer over op goedkope GMC-trucks uit de legerdump . In 1970 stopt Spoorijzer met haar verhuurbedrijf en wordt het laatste materieel verkocht. Onder andere aan concurrent Oving die het nog volhoudt tot 1995.
Orenstein & Koppel (O&K) was een grote Duitse fabrikant van spoorwegvoertuigen en zware machines voor het grondverzet (excavateurs, kranen, bulldozers, vrachtwagens e.d.). Orenstein & Koppel heeft veel locomotieven voor industrieel smalspoor gebouwd. Men verkocht deze zeer praktische en eenvoudig te bedienen locomotieven over de hele wereld. Nederland was een grote afnemer. In totaal heeft O&K 409 smalspoor-stoomlocomotieven voor industriële doeleinden geleverd aan Nederlandse bedrijven, ongeveer de helft van het totale aantal industrielocomotieven.
Technische gegevens
Fabrikant: Orenstein & Koppel, Berlin-Drewitz (D)
Fabrieksnummer: 12974
Bouwjaar: 1937
Type: 50PS Neue Normaliën
Vermogen: 50 pk
Spoorwijdte: 700 mm
Lengte over buffers: 5450 mm
Grootste breedte: 1750 mm
Maximale hoogte: 2900 mm
Gewicht dienstvaardig: 8800 kg
Maximum snelheid: 25 km/h
Huidige staat: rijvaardig