Motorloc 63
Deze locomotief, een Simplex, gebouwd door de Motor Rail Ltd, is afkomstig van de Purit Maatschappij in Drenthe, sinds 1924 een onderdeel van het Norit-concern, waar ze onder nummer S2 dienst deed. Het smalspoornetwerk lag in het Amsterdamsche Veld tussen Weiteveen en Zwartemeer, waar de Purit het dieper gelegen zwarte veen won. Die grondstof verwerkte ze in haar fabrieken in Klazienaveen tot actieve koolstof, dat wordt toegepast in allerlei filtratie- en reinigingsprocessen. Ook in de bekende Norittabletten zit actieve kool.
Voor de afvoer van de turf werd tot het einde van de vervening, in 1995, smalspoor ingezet. Vooral in de laatste jaren was dat smalspoornetwerk simpel van opzet. Er was een overslagpunt aan de Kamerlingswijk, waar de turf vanuit de turfwagens via een transportband direct werd overgeladen in een vrachtwagen voor verder transport naar de fabriek. Vanaf het overslagpunt liep de lijn 1-2 kilometer naar het zuiden om te vertakken naar de verschillende ontginningen. Toen de Purit stopte met het gebruik van smalspoor, zijn wij er in geslaagd om twee motorlocomotieven en vier turfwagens in onze collectie op te nemen.
Zowel de S2 als ook de S5 (nu onze loc 64) zijn in hun actieve periode bij de Purit voorzien van een nieuwe luchtgekoelde Deutz-motor. Die motor kwam in de plaats van de oorspronkelijke watergekoelde Dorman-motor, waardoor ook de voor deze locs zo kenmerkende dwarsgeplaatste radiateur niet langer nodig was en werd verwijderd. Al met al leidde dat tot een sterk aangepast ontwerp waarin het oorspronkelijke model nauwelijks nog herkenbaar is. Van de vijf Simplex-locs die de Purit bezat, heeft alleen de S3 haar oorspronkelijke motor en uiterlijk behouden. Deze loc maakt nu deel uit van de collectie van het Industrieel Smalspoor Museum in Erica (Dr).
De Motor Rail & Tramcar Company Ltd werd in 1911 opgericht door John Abbott, die belangen had in de East India Tramways Company. Dit trambedrijf experimenteerde in 1907 met het motoriseren van haar paardentrams door de tramwagens te voorzien van een benzinemotor en een mechanische transmissie. Met succes, want het resulteerde in 1909 in een octrooiaanvraag voor de Simplex-versnellingsbak door John’s zoon, John Dixon Abbott. De bedoeling van het nieuwe bedrijf was om voor de productie en verkoop van treinstellen en trams gebruik te maken van benzinemotoren en de Simplex versnellingsbak.
De uitbraak van de Eerste Wereldoorlog zorgde echter voor een ontwikkeling in een andere richting. In die oorlog speelde smalspoor, zowel aan Geallieerde als aan de Duitse zijde, nog een belangrijke rol in de aan- en afvoer van manschappen en materialen naar de frontlinies. Stoomlocs waren niet alleen aan de zware kant voor het lichte veldspoor, maar ook van verre zichtbaar door hun rookpluim en daardoor een makkelijk doelwit. Motorlocomotieven hadden die nadelen niet. In 1916 schreef het Britse Ministerie van Oorlog een aanbesteding uit voor een benzinelocomotief (600 mm) met een asdruk van ten hoogste 1 ton die in staat moest zijn om een trein van 10 tot 15 ton met een snelheid van 5 mijl (8 km) per uur te vervoeren. De Motor Rail & Tramcar Company slaagde er in de opdracht te verwerven en leverde in de oorlogsjaren zo’n 900 Petrol Trench Tractors aan de War Department Light Railways. Voor het transport naar de voorste linies werden in 1917 zelfs gepantserde versies ontwikkeld. Het louter functioneel vormgegeven ontwerp zou nog ruim een halve eeuw lang de basis vormen voor alle Motor Rail-ontwerpen, zoals de dwarsgeplaatste motor en radiateur en de door Dixon-Abbott gepatenteerde versnellingsbak.
Na 1918 ontstond er in Groot-Brittannië een geheel nieuwe markt voor deze lichte motorlocomotieven en vonden de voormalige oorlogslocs een vrediger bestemming bij tal van bedrijven waar ze de zwaardere en duurdere stoomlocs verdrongen. Het ontwerp bleek zo succesvol dat er vanaf 1918 grote aantallen, tot wel 25 per week, nieuw werden gebouwd. Het model kon zowel worden uitgerust met een benzine als dieselmotor (vanaf 1932) en was leverbaar met motorvermogens van 8 tot 63 pk.
Motor Rail werd in 1987 overgenomen door Alan Keef Ltd, een nog steeds bestaande bouwer van smalsporige stoom- en motorlocomotieven.
Technische gegevens
Fabrikant: Motor Rail (Simplex Works), Bedford (GB)
Fabrieksnummer: 20535
Bouwjaar: 1954
Type: 20/28HP
Motor: Deutz, tweecilinder, viertakt, luchtgekoelde dieselmotor
Vermogen: 28 pk
Spoorwijdte: 700 mm
Lengte over de buffers: 2300 mm
Grootste breedte: 1100 mm
Maximale hoogte: 1700 mm
Gewicht dienstvaardig: 2500 kg
Maximum snelheid: 15 km/h
Huidige staat: rijvaardig
Status in Nationaal Railregister: C