Stoomloc 61
Deze 50 pk sterke stoomlocomotief, gebouwd door Orenstein & Koppel, is in 1928 geleverd aan Spoorijzer Delft voor het verhuurpark, waarin ze werd opgenomen onder nummer 61. Spoorijzer voorzag met haar verhuurpark in de tijdelijke behoefte van aannemers, steenfabrieken, overheden en tal van andere organisaties die een project onder handen hadden waarbij grond of bouwmaterialen moesten worden getransporteerd en waarvoor smalspoor op dat moment de meest voor de hand liggende vorm van transport was. Waar deze locomotief allemaal dienst heeft gedaan is niet meer te achterhalen. Het archief van Spoorijzer is verloren gegaan.
Wel bekend is dat ze in 1943 werd gevorderd door de Organisation Todt (OT) voor een kustverdedigingsproject in Haamstede dat door de Duitse aannemer Sager & Wörner werd uitgevoerd. De OT voerde de opdrachten van de Wehrmacht uit en maakte daarbij gebruik van gecontracteerde aannemersbedrijven uit Duitsland en de bezette gebieden. Behalve deze locomotief, verhuurde Spoorijzer aan de OT voor dit werk ook haar stoomloc 5 (Smoschewer 768/1922), enkele Deutz diesellocomotieven, kipwagens en drie kilometer spoor.
In 1968 werd de loc eigendom van Kees Neve, een van de eersten die zich inzette voor het behoud van smalspoormaterieel. Kees Neve was een groot deel van zijn werkzame leven actief geweest als machinist voor diverse aannemersbedrijven en wilde, nu de stoom verdween, een loc bewaren. Die vond hij bij Spoorijzer. De loc werd door hem gereviseerd en werd in de jaren daarop regelmatig onder stoom gebracht. Speciaal daarvoor had hij tegenover zijn huis in Vreeswijk een baantje van zo’n 200 meter aangelegd waarop de loc heen en weer reed met een aantal kipwagens aan de haak.
Sinds 1983 maakt de loc deel uit van onze collectie. We hebben haar teruggebracht naar het uiterlijk dat ze ooit als huurloc had.
Spoorijzer Delft behoorde samen met Oving Spoor (later ODS), Orenstein & Koppel uit Amsterdam en IVB uit Zwolle tot de grotere verhuurbedrijven van smalspoormaterieel. Het verhuurpark bestond uit een enorme voorraad kipwagens van eigen fabrikaat in diverse uitvoeringen. Stoomlocs betrok men hoofdzakelijk van Orenstein & Koppel. In de jaren ’30, het hoogtepunt van het verhuurbedrijf, waren dat er een kleine 40. Diesellocs werden in de vooroorlogse jaren voornamelijk betrokken van Deutz en dan vooral de types OME117F en OMZ117F. Ook daar ging het om zo’n 40 locs. Tijdens de crisis in de dertiger jaren vonden de grote werkverschaffingsprojecten plaats, waarin duizenden werklozen gewapend met alleen een schep talloze kipwagens volschepten. De Heidemaatschappij, die namens de overheid deze projecten uitvoerde, was een grote klant van Spoorijzer. Het waren gouden tijden voor Spoorijzer.
Na de oorlog veranderde het verhuurpark van samenstelling. Diesellocs van het Engelse Ruston en de door Spoorijzer zelf ontwikkelde Railtractor namen langzaam maar zeker de plek in van de stoomlocs en de diesels van Deutz. In die na-oorlogse jaren was er nog veel werk door de wederopbouw van Nederland en ook in de jaren ’50 waren er nog veel ruilverkavelingen en grondverbeteringsprojecten, maar zo goed als voor de oorlog ging het niet meer. Goedkope GMC-trucks uit de legerdump namen de rol van het smalspoor steeds meer over. In 1970 stopte Spoorijzer met haar verhuurbedrijf en werd het laatste materieel verkocht. Onder andere aan concurrent Oving die het nog volhield tot 1995.
Orenstein & Koppel (O&K) was een grote Duitse fabrikant van spoorwegvoertuigen en zware machines voor het grondverzet (excavateurs, kranen, bulldozers, vrachtwagens e.d.). Orenstein & Koppel heeft veel locomotieven voor industrieel smalspoor gebouwd. Men verkocht deze zeer praktische en eenvoudig te bedienen locomotieven over de hele wereld. Nederland was een grote afnemer. In totaal heeft O&K 409 smalspoor-stoomlocomotieven voor industriële doeleinden geleverd aan Nederlandse bedrijven, ongeveer de helft van het totale aantal industrielocomotieven.
Technische gegevens
Fabrikant: Orenstein & Koppel, Berlin-Drewitz (D)
Fabrieksnummer: 12437
Bouwjaar: 1933
Type: 50PS Neue Normaliën
Vermogen: 50 pk
Spoorwijdte: 700 mm
Lengte over buffers: 5450 mm
Grootste breedte: 1750 mm
Maximale hoogte: 2900 mm
Gewicht dienstvaardig: 8800 kg
Maximum snelheid: 25 km/u
Huidige staat: niet rijvaardig
Nationaal Register voor Mobiel Erfgoed: B-status