Stoomloc 12

Stoomlocomotief 12 is de oudste locomotief in onze collectie. Ze is in 1875 onder fabrieksnummer 1304 gebouwd door Hanomag (Hannoversche Maschinenbau AG) voor de Georgsmarienhütte, een hoogoven- en staalbedrijf nabij Osnabrück (D). Hier reed ze als loc 2.
In totaal had de Georgsmarienhütte 13 van deze locomotieven in gebruik. Drie locs werden omgespoord om dienst te doen op de Wallückebahn. Dat was een spoorlijn van 17 km lang met een spoorwijdte van 600 mm die door de Georgsmarienhütte was aangelegd om ijzererts vanuit een groeve bij de Wallücke Pas naar Kirchlengern te vervoeren. Daar werd het ijzererts overgeslagen in spoorwagons om verder naar de Georgsmarienhütte te worden getransporteerd. De gemeenten waar de smalspoorlijn doorheen liep, stelden de ondergrond gratis ter beschikking op voorwaarde dat er op de lijn ook personenvervoer zou plaatsvinden. Dat gebeurde. Vanaf het begin reden er vrijwel uitsluitend gemengde treinen. Rond 1920 was de groeve uitgeput en stopte het ertstransport. Het personenvervoer ging nog door tot 1937.

Onze loc had oorspronkelijk een spoorwijdte van 750 mm. In de dertiger jaren moet de Georgsmarienhütte (inmiddels overgenomen door Klöckner) onze loc hebben omgespoord naar 830 mm. In latere catalogi van Hanomag werd dit loctype standaard met een spoorwijdte 830 mm weergegeven. Wie er per telegraaf een wilde bestellen moest het codewoord Eisenkeil gebruiken.
Het was voor die tijd, rond 1875, een zeer modern ontwerp dat zelfs na 55 jaar door Hanomag nog in vrijwel ongewijzigde vorm geleverd werd: de oudste loc van de serie (nr. 1) is in 1874 gebouwd met fabrieksnummer 1202. De jongste Hanomag van de Georgsmarienhütte dateert van 1929 en heeft fabrieksnummer 10664. Van de 13 Hanomags die de Georgsmarienhütte in dienst had, zijn er zes behouden gebleven. Ze zijn geen van alle rijvaardig.

Toen de Georgsmarienhütte eind jaren ’60 stopte met de stoomtractie op smalspoor, is onze locomotief in handen gekomen van een schroothandelaar uit Vechta (D). Hij verkocht de locomotief aan smalspoorpionier Kees Neve, waarvan wij haar in 1982 overnamen.
De reden daarvoor was dat de locomotief in 1960 door Klöckner nog was voorzien van een nieuwe stoomketel, die uiteindelijk maar 9 jaar was gebruikt. Wij hebben de ketel verwijderd om deze te gebruiken voor onze loc 7. De Hanomag is daarna voorzien van een loze ketel in de vorm van een stalen buis en werd in 1984 verkocht aan een particulier. Toen bij de restauratie van loc 7 bleek dat haar eigen ketel nog in goede staat verkeerde en de mogelijkheid zich voordeed om de Hanomag-locomotief terug te kopen, is dat in 2007 gebeurd. Sinds die tijd maakt ze weer deel uit van onze museumcollectie en hebben we de oorspronkelijke ketel weer verenigd met de machine.

In 1835 stichtte Georg Egestorff in Hannover-Linden de Maschinenfabrik & Eisengießerei Georg Egestorff, die vanaf 1846 ook locomotieven leverde en daarmee een van de eerste locomotieffabrieken in Duitsland was. In 1871 werd het bedrijf, dat op dat moment al tot de belangrijkste Duitse locomotieffabrieken behoorde, omgezet in een NV onder de naam HANOMAG Hannoversche Maschinenbau AG, v/h Georg Egestorff. Tot in de jaren ’20 bouwde men uitsluitend stoomlocomotieven. De economische crisis aan het eind van de twintiger jaren en de weinige orders van de Deutsche Reichsbahn leidden ertoe dat men stopte met de fabricage van locomotieven en zich ging toeleggen op de bouw van auto’s en tractoren. Op 31 juli 1931 verliet de laatste locomotief met fabrieksnummer 10765 de fabriek.

Technische gegevens

Fabrikant: Hanomag, Hannover-Linden (D)
Type: 80PS
Fabrieksnummer: 1304
Bouwjaar: 1875
Spoorwijdte: 830 mm
Lengte over buffers: 5895 mm
Grootste breedte: 1698 mm
Maximale hoogte: 2420 mm
Gewicht dienstvaardig: 12.940 kg
Vermogen: 80 pk
Maximum snelheid: 25 km/h
Huidige staat: niet rijvaardig